Karate: στην υπηρεσία της γνώσης

"Η δύναμη μαζί με τη φρόνηση πάντα ήταν ωφέλιμη, αλλά χωρίς αυτή πιο πολύ έβλαψε όσους την είχαν και μπορεί τα σώματα αυτών που ασκούνται να στόλισε, τη φροντίδα όμως για τη ψυχή τους την επισκίασε." Ισοκράτης

Όλοι οι μαθητές του ντότζο γνωρίζουν ότι τουλάχιστον δύο φορές το χρόνο πηγαίνω στις Η.Π.Α για προσωπικές μου προπονήσεις στο σπίτι του Yamashita σενσέι και συμμετέχω στο σεμινάριο του Shorin ryu που διοργανώνεται από το σενσέι στο Milwakee των Η.Π.Α κάθε καλοκαίρι. Θα ήθελα να αναφέρω τη σημασία που δίνει κάποιος προχωρημένος μαθητής του καράτε, όπως εγώ, στη γνώση που παίρνω. Περαιτέρω θα ήθελα να προσπαθήσω να εξηγήσω στο τι εν γένει θεωρώ γνώση και πως τη συνδέω με το καράτε και τη ζωή γενικότερα.

Όλοι μας έχουμε με κάποιο τρόπο εμπλακεί με τη καθημερινότητα και τα προβλήματα που αυτή μας υποβάλει. Άλλοι είναι μαθητές στη χαμηλή, μέση, ανώτερη ή ανώτατη εκπαίδευση και άλλοι εργαζόμενοι. Στο ντότζο καλύπτουμε ένα ευρύ φάσμα της κοινωνίας, με εξαίρεση μόνο τους υπερήλικες. Όλοι δε, έχουν αποφασίσει από τη στιγμή που εντάσσονται στο εκπαιδευτικό του πρόγραμμα, ότι θέλουν να κάνουν κάτι περισσότερο από τις υπόλοιπες καθημερινές ασχολίες τους. Οι πιο πολλοί ήρθαν στο ντότζο γιατί θα ήθελαν να γυμναστούν και να μάθουν κάποια μορφή αυτοάμυνας. Μερικοί πιο ενημερωμένοι και ώριμοι, ίσως να εξέφρασαν και κάποιες φιλοσοφικές ανησυχίες και αναζητήσεις και γράφτηκαν γιατί είχαν ακούσει ότι οι ανατολικές πολεμικές τέχνες, πρόσφεραν κάτι παραπάνω από μια απλή γυμναστική. Μερικοί ίσως να μπήκαν τυχαία και ο "φαλακρός κύριος" με το μουστάκι τους "έψησε".

Οποιοσδήποτε και να ήταν ο λόγος, το αντίτιμο είναι ένα μηνιάτικο και μια ετήσια εγγραφή. Δυστυχώς μπαίνει από την αρχή ένα υλιστικό βάρος, μια τιμή, στη γνώση που ο μαθητής θεωρεί ότι θα αποκτήσει. Αυτό είναι από τα αρνητικά της επαγγελματικοποίησης της διδασκαλίας των τεχνών. Κάποτε, στις κοινωνίες που αναπτύχθηκε, υπήρχε ενιαία κοινωνική συνείδηση για το τί αποκομίζει κάποιος από την εκπαίδευση στις πολεμικές τέχνες. Πολλοί γονείς εμπιστεύονταν την διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους αποκλειστικά σε δασκάλους πολεμικών τεχνών γνωρίζοντας ότι μια τέτοια κίνηση εξασφάλιζε καλή υγεία σε συνδυασμό με την ανάπτυξη του χαρακτήρα τους. Σχεδόν όλοι οι μεγάλοι δάσκαλοι του καράτε ακολούθησαν αυτή τη διεύθυνση Σήμερα όμως που οι τέχνες αυτές διδάσκονται εκτός της κουλτούρας που δημιουργήθηκαν και αποτέλεσαν πολιτιστικό στοιχείο, το τί κάποιος αποκομίζει από μια τέτοια εκπαίδευση, είναι θέμα προς συζήτηση. Η πληθώρα των σχολών που υπάρχουν δημιουργούν την 'πιάτσα'. Είναι υπεύθυνες για τη διάπλαση των κοινωνικών συνειδήσεων για την ανθρωπιστική αξία της τέχνης. Αυτή τη στιγμή είναι πολύ χαμηλή, παρ' όλη τη δημοφιλικότητα που έχουν οι πολεμικές τέχνες. Είναι απλώς «ιν» επειδή έχει γίνει πλέον αντίληψη ότι η φυσική άσκηση είναι απαραίτητη . Ο κινηματογράφος επί πλέον έχει διαπλάσει τα "γούστα" του θεατή με αποτέλεσμα να έχει και γνώμη για όλες τις πολεμικές τέχνες και τι έχει να του προσφέρει η κάθε μία. Έτσι τη στιγμή της ενημέρωσης του έχει και απαιτήσεις για το τι θα ήθελε να μάθει και μερικές φορές και το πώς.

Είναι αλήθεια πως μετά από την εγγραφή του και εκπαίδευση του για κάποιο χρονικό διάστημα στη καθορισμένη σχολή, οι φαντασιώσεις του παύουν να ισχύουν και αναγκάζεται να συμμορφωθεί με τη πραγματικότητα της εκπαίδευσης που υποβάλλει ο δάσκαλος. Η άγνοια κάτω από την οποία αποφάσισε να εμπιστευτεί τη φυσική του υπόσταση στη σχολή γίνεται, τυχαία, δικαίωση ή τιμωρία. Φοβάμαι πως τις περισσότερες φορές η τιμωρία είναι η πιο συχνή περίπτωση.

Με τη λέξη τιμωρία εννοώ μια κατάσταση από ένα απλό μέχρι κάποιο σοβαρό τραυματισμό από κακό έλεγχο τεχνικών έως και τη πιο επικίνδυνη κατάσταση της κακής εκτέλεσης των τεχνικών λόγω άγνοιας και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα τη δημιουργία κάποιου χρόνιου προβλήματος υγείας.

Επί πλέον προστίθεται η ιδεολογική και φιλοσοφική διαμόρφωση των αδιαμόρφωτων συνειδήσεων ή η απογοήτευση των πιο διαμορφωμένων. Είναι απογοητευτικό να σπαταλάς το χρόνο σου τραυματίζοντας το σώμα σου και τη συνείδηση σου. Είναι κοινωνικά δε απαράδεκτο να διαμορφώνεσαι σε άτομο με επικίνδυνη συμπεριφορά, έχοντας πάντα τη ψευδαίσθηση ότι το οποιοδήποτε κοινωνικό πρόβλημα ανάγεται σε καυγά, κάθε καυγάς σε ξυλοδαρμό, και κάθε ξυλοδαρμός στην επιβολή του σωματικά δυνατότερου.

Η άποψη αυτή εκφράζεται τέλεια από ένα απόσπασμα του Ισοκράτη προς τον Δημόνικο:
"Η δύναμη μαζί με τη φρόνηση πάντα ήταν ωφέλιμη, αλλά χωρίς αυτή πιο πολύ έβλαψε όσους την είχαν και μπορεί τα σώματα αυτών που ασκούνται να στόλισε, τη φροντίδα όμως για τη ψυχή τους την επισκίασε"
(Pώμη δε μετά φρονήσεως ωφέλησεν, άνευ δε ταύτης πλείω τους έχοντας έβλαψεν και τα μεν σώματα των ασκούντων εκόσμησες, ταίς δε της ψυχής επιμελείαις επεσκότισεν).

Η μονομερής ανάπτυξη του σώματος που πάντα είναι μια εγωκεντρική πορεία, είναι και το σήμα κατατεθέν του κατεστημένου που ζούμε. Κοινωνική δε προέκταση αυτής της ιδεολογίας είναι και ο τρόπος που έχει ενταχθεί και ο αθλητισμός γενικότερα στην οπτική ικανοποίηση του καταναλωτή.

Την εποχή που οι πολιτικές ιδεολογίες έχουν σταματήσει να συγκινούν, και τα κοινωνικά οράματα έχουν πεθάνει, συνεχώς ακούγεται στο υπόβαθρο ο αντίλαλος του εαυτού μας. Τώρα έχουμε ανάγκη από διεύθυνση και εσωτερικότητα. Αυτό σήμερα μπορεί να προσφερθεί μόνο από αυτόνομες προσπάθειες πόλων ανάπτυξης κοινωνικών συνειδήσεων. Σήμερα ο κατακερματισμός της γνώσης που επέφερε η επιστήμη με τη μέθοδο της ανάλυσης φορτίζει τους νέους ανεπανόρθωτα, και η ανικανότητα σύνθεσης των γνώσεων για τη κατανόηση του μοντέλου "άνθρωπος" δημιουργεί αφόρητα κενά στη συνείδηση. Επί πλέον σε συνδυασμό με την γενική επαγγελματική ανασφάλεια ειδικά στη χώρα μας, έχουμε περισσότερη ανάγκη από σχολεία ανθρωπιστικής διεύθυνσης, παρά από οργανισμούς εκμετάλλευσης της κοινωνικής ανασφάλειας. Τα τεράστια κονδύλια των εργαζομένων που πηγαίνουν στη παραπαιδεία, στις σχολές των ξένων γλωσσών και στα απωθημένα μεράκια στερημένων γονιών, χωρίς στη πλειοψηφία τους να έχουν κάποια αποτελεσματικότητα, αποτελούν μόνο μία ένδειξη της λογικής που κάποιος αξιολογεί και χρηματοδοτεί τη ΓΝΩΣΗ.

Για να μην παρεξηγηθώ με τη λέξη γνώση, θα ήθελα να τη διαχωρίσω από τη λέξη "πληροφορία". Η "πληροφορία" είναι αναγκαία για να οδηγηθούμε στη γνώση. Η διδαχή της πληροφορίας γίνεται κάλλιστα και μέσα από ένα βιβλίο. Η σύνθεση της πληροφορίας όμως με τη ζωή γενικότερα γίνεται μόνο μέσα από την ανθρωπιά της διδασκαλίας από εμπνευσμένα άτομα.

Το παραδοσιακό καράτε είναι μια τέτοια τέχνη των ανθρώπων, με πολύ ψηλή ηθική υπόσταση και σεβασμό απέναντι στη ζωή. Είναι μια τέχνη που από την αρχή της εκπαίδευσης δίνει την ικανοποίηση της συνολικής εποπτείας της ζωής, μέσα από ένα δρόμο που μοιάζει καταπληκτικά με αυτή την ίδια τη ζωή. Ο καθημερινός ιδρώτας και η προσπάθεια, μακριά από εγωιστικές προεκτάσεις, δίνουν από νωρίς τη συμβολικότητα της καθημερινής πάλης για το "ευ ζην". Είναι ένας δρόμος εξάγνισης από το υπερεγώ που δίνει και τη βαθύτερη φιλοσοφική θέση απέναντι στη αψιμαχία, πηγή του γνωστού "ξύλου". Διδάσκει τη σοβαρή αντιμετώπιση της ζωής και του θανάτου. Αυτή η ποιότητα οριοθετεί και τη θέση της τέχνης απέναντι στη βία. Καλλιεργεί ηθικά και προετοιμάζει φυσικά τον άνθρωπο για την σύγκρουση της αλόγιστης άσκησης εξουσίας από τον άνθρωπο στον άνθρωπο και από τον άνθρωπο στη φύση. Η σύγκρουση για τον καρατέκα δεν αποτελεί αιτία για φόβο. Η μοναδική αιτία για φόβο είναι το παράπτωμα στις παραπάνω "αμαρτίες".

Μάλλον αναπόφευκτα, υπενθύμισα την επικαιρότητα του παραδοσιακού καράτε και την ανάγκη ύπαρξης του ως έντεχνη και ανθρωπιστική παιδεία παρά ως μια σπορ μορφή του στα γήπεδα, με όλες τις ανάλογες προεκτάσεις στη κοινωνία και το άτομο.

Ταυτόχρονα ελπίζω να έδωσα το βάρος που έχει οποιοδήποτε χρηματικό ποσό απέναντι στη γνώση. Η γνώση είναι ίσως η αρχή θαυμασμού της ΔΗΜΙΟΥΡΓΊΑΣ, και κατά συνέπεια συμβάλλει στην ανάπτυξη πνευματικών οραμάτων που βοηθούν τον άνθρωπο για μια υγιή και ευτυχισμένη ζωή. Η εκπαίδευση στο "δρόμο" του καράτε προαπαιτεί τη σοβαρή μαθητεία σε αυτό και μια τέτοια προσπάθεια είναι προσπάθεια ολόκληρης ζωής ανεκτίμητη.

Ελπίζω οι μαθητές μου να θεωρήσουν το κείμενο αυτό μια απόδοση σεβασμού στα άτομα που με ενέπνευσαν και με εμπνέουν στη καθημερινή μου προσπάθεια για τη διδασκαλία του "δρόμου" του καράτε: τον μάστερ Tadashi Yamashita, 8 dan, στο Kobayashi Shorin ryu στις Η.Π.Α., τον μάστερ Ernest Lieb, 8 dan, στο American Karate System στις Η.Π.Α., το μάστερ Jiro Shiroma, 8 dan, στο Kobayashi Shorin ryu στις Η.Π.Α., τον grand μάστερ Sugoro Nakazato, 10 dan, στο Kobayashi Shorin ryu, δάσκαλο του Tadashi Yamashita στη Νάχα, Οκινάβα, και τον grand μάστερ Shinpo Matayoshi, 10 dan, δάσκαλο του Tadashi Yamashita, και πρόεδρο της ομοσπονδίας All Okinawa Kobudo Association στη Νάχα, Οκινάβα. Τον τελευταίο είχα την ευτυχία να τον γνωρίσω πρώτη φορά τον περασμένο Ιούλιο και να προπονηθώ μαζί του. Ήταν συνδυασμένο με το καλοκαιρινό σεμινάριο του Kobayashi Shorin ryu στο Μιλγουόκι των Η.Π.Α.

© Μπάμπης Πολυχρονόπουλος, Godan
Newsletter Suibukan, 9/1990